Seicoleg addysgol: cefnogi plant a phobl ifanc i ddysgu a datblygu

Mae ystadegau diweddaraf llywodraeth y DU ynghylch anghenion dysgu ychwanegol,  a gyhoeddwyd yn eu hadroddiad ym mis Mehefin 2022, yn nodi bod gan ychydig o dan 1.5 miliwn o ddisgyblion yn Lloegr yn unig anghenion addysgol arbennig (AAA). At ei gilydd, mae gan 4% o’r holl ddisgyblion gynllun addysg, iechyd a gofal (EHC), ac nid oes gan 12.6% gynllun ond mae angen cymorth dysgu ychwanegol arnynt.

Nid oes un dull addysgu unigol sy’n gweithio orau i bob dysgwr – p’un ai bod gan unigolion anghenion dysgu ychwanegol ai peidio. Gyda meithrinfeydd, ysgolion a lleoliadau addysgol eraill yn chwarae rhan mor allweddol yn natblygiad a chanlyniadau plant a phobl ifanc yn y dyfodol, mae’n hanfodol bod cymorth priodol, personol ar gael i’w helpu i ffynnu.

Ond, pa ddulliau sy’n gweithio orau? Ble a phryd mae dysgu’n digwydd? Sut y gellir gwella prosesau dysgu i hyrwyddo gwell canlyniadau addysgol i bawb?

Beth yw seicoleg addysgol?

Seicoleg addysgol yw’r astudiaeth o sut rydym yn dysgu ac yn cadw gwybodaeth. Mae’n canolbwyntio ar gymhwyso ymchwil, damcaniaethau a thechnegau seicolegol er mwyn cefnogi a hyrwyddo canlyniadau emosiynol, cymdeithasol a dysgu plant a phobl ifanc.

Yn cyd-fynd yn agos â datblygiad dynol yn ei gyfanrwydd, mae’n archwilio agweddau cymdeithasol, emosiynol a gwybyddol twf a dysgu. Mae dysgu’n digwydd mewn lleoliadau traws-gyd-destunol – y tu mewn a’r tu allan i leoliadau ystafell ddosbarth traddodiadol. Mae seicoleg addysgol a gwybyddol hefyd yn archwilio’r effaith y mae ffactorau amrywiol – megis rhyw, oedran, diwylliant, ac amgylcheddau cymdeithasol a chorfforol – yn dylanwadu ar y ffyrdd yr ydym yn dysgu.

Mae yna felly sawl maes damcaniaethol seicoleg addysg .

• Ymddygiadaeth – yn ystyried dysgu fel newid ymddygiad gweladwy mewn ymateb i ysgogiadau amgylcheddol. Mae’n awgrymu bod ymatebion ymddygiadol sy’n deillio o’r ysgogiadau, o’u dilyn gan atgyfnerthu cadarnhaol, yn fwy tebygol o ddigwydd yn y dyfodol. O ran gwella dysgu mewn ysgolion, mae’n hyrwyddo cael y strwythur gorau posibl, defnyddio anogwyr rheolaidd, goruchwyliaeth weithredol, a disgwyliadau addysgu ymlaen llaw.
• Gwybyddiaeth – mae’n canolbwyntio ar y cysyniad bod dysgu’n digwydd pan fydd gwybodaeth yn cael ei derbyn, ei threfnu, ei dysgu ar y cof, a’i hadalw pan fo angen. Mae’n ystyried bod niwroblastigedd yn hanfodol, lle mae’r broses ddysgu ei hun yn creu cysylltiadau newydd o fewn yr ymennydd, ac yn ei gwneud yn ofynnol i ddysgwyr gymryd rhan weithredol a ‘gwneud eu hystyr eu hunain’, o’r broses.
• Adeileddiaeth – dull sy’n canolbwyntio ar y dysgwr yn seiliedig ar y gred bod bodau dynol yn dysgu mewn cyfnodau olynol. Mae cysyniadau, neu ‘sgemâu’, sydd gennym am y byd yn cael eu profi wrth iddynt ddod i gysylltiad â realiti ac yna’n cael eu haddasu yn ôl data, profiadau a gwybodaeth newydd a ddarganfyddwn.
• Profiadaeth – yn datgan bod hwyluso prosesau dysgu yn digwydd trwy ennyn diddordeb myfyrwyr mewn profiadau sy’n caniatáu iddynt ddatblygu eu sgiliau a defnyddio gwybodaeth.

Er bod y rhain yn rhai o’r damcaniaethau seicolegol mwyaf poblogaidd sy’n ymwneud â dysgu, twf a datblygiad dynol, mae ymchwil yn dal i fynd rhagddo yn y maes helaeth hwn sy’n esblygu – gan lywio ac ail-lunio dulliau addysgol yn gyson.

Beth yw rôl seicolegydd addysg?

Mae Cymdeithas Seicolegol Prydain (BPS) yn diffinio rôl seicolegydd addysg fel un sy’n ‘edrych ar sut mae plant a phobl ifanc yn profi bywyd yng nghyd-destun eu hysgol a’u hamgylchedd cartref a sut mae gwahanol ffactorau yn yr amgylcheddau hyn yn rhyngweithio â’i gilydd.’

Gall seicolegwyr addysg weithio ar draws sbectrwm datblygiad dynol, gyda grwpiau oedran yn amrywio o’r cyfnod cyn ysgol a’r blynyddoedd cynnar hyd at oedolaeth.

Yn ogystal â sicrhau bod plant, pobl ifanc ac oedolion yn cael y math a’r swm cywir o gymorth mewn lleoliadau addysgol, mae seicolegwyr addysg hefyd yn gweithio’n agos gyda phartïon perthnasol eraill. Er enghraifft, mae hyn yn aml yn cynnwys teuluoedd – y gallai fod angen cymorth arnynt o fewn amgylchedd cartref y plentyn – ynghyd ag ysgolion, darparwyr addysg, gwasanaethau gofal cymdeithasol ac awdurdodau lleol.

Gallant helpu i ddatblygu cymorth ac arweiniad, a chreu profiadau addysgol gwell, i blant ag ystod eang o AAA, gan gynnwys:

• anableddau corfforol, megis parlys yr ymennydd
• anghenion dysgu ychwanegol, fel dyslecsia neu ddyspracsia
• anghenion emosiynol, ymddygiadol a chymorth iechyd meddwl, fel Anhwylder Gorbryder Cyffredinol (GAD)
• problemau gyda sgiliau cymdeithasol, fel y rheini sy’n aml yn gysylltiedig ag Anhwylder Sbectrwm Awtistiaeth (ASD)
• anawsterau canolbwyntio, fel Anhwylder Diffyg Canolbwyntio a Gorfywiogrwydd (ADHD)
• materion synhwyraidd, megis clyw neu olwg.

Gall y rôl fod yn hynod amrywiol, gan gwmpasu, er enghraifft: ymgynghoriadau; asesiadau seicolegol; darparu cymorth i rieni a gofalwyr; gweithredu mesurau strategol; ymyriadau un-i-un a grŵp; mentrau datblygiad proffesiynol a staff; a gwaith aml-asiantaeth.

Mae’r arbenigwyr swyddi a gyrfa, Prospects, yn rhoi cipolwg pellach ar y rôl seicolegydd addysg

Cefnogi dysgwyr ag AAA

Er bod plant a phobl ifanc ag AAA i gyd yn dod â thalentau a doniau unigryw i’r ystafell ddosbarth, mae digon y gall addysgwyr ac eraill sy’n gweithio yn y lleoliadau hyn ei wneud i’w helpu i gysylltu’n fwy effeithiol ag eraill a chael mynediad at ddysgu.

Mae dilyn y fframwaith Asesu, Cynllunio, Gwneud, Adolygu yn ffordd werthfawr o archwilio’r mater neu faterion penodol, dylunio a gweithredu strategaethau cymorth, ac yna gwerthuso eu llwyddiant cyffredinol ac addasu ymhellach os oes angen.

Er enghraifft, gall plentyn â dyslecsia gael anawsterau gyda darllen, deall, sillafu, ffurfio atebion, a dilyniannu geiriau. P’un a yw’r plentyn wedi cael diagnosis ai peidio, mae nifer o fesurau y gellir eu sefydlu er mwyn cefnogi ei ddysgu megis:

• cyflwyno geiriau ac iaith newydd mewn talpiau bach, hylaw
• darparu digon o gyfleoedd i grynhoi ac adolygu’r hyn a ddysgwyd
• sichrau gweithgareddau a mewnbwn amlsynhwyraidd
• sefydlu amgylchedd dysgu cefnogol, cynhwysol a chydweithredol
• defnyddio cymhorthion darllen corfforol a chyflwyno geiriau ar gefndiroedd gwahanol liwiau
• defnyddio cwestiynau sy’n gwirio cysyniadau a dealltwriaeth
• trefnu cefnogaeth gan oedolion neu gyfoedion eraill, os yw’n briodol.

Yn y pen draw, bydd pob dull yn wahanol ac wedi’i theilwra i anghenion ac anawsterau penodol y plentyn unigol hwnnw.

Defnyddiwch arbenigedd seicolegol i helpu i gefnogi’r rhai rydych chi’n eu haddysgu

Ydych chi’n awyddus i gefnogi plant ag anawsterau dysgu yn well? Eisiau ennill y sgiliau a’r arbenigedd i feithrin amgylcheddau dysgu difyr, meithringar?

Datblygwch yn addysgwr rhagorol gyda rhaglen ar-lein Ysgol Reolaeth Gogledd Cymru MSc Seicoleg Addysg .

Helpwch i lunio a gwella arfer ystafell ddosbarth yn eich rôl, gan ddiwallu anghenion amrywiol dysgwyr a’u helpu i gael mynediad i addysg. Wedi’i chynllunio i ddiwallu anghenion athrawon, seicolegwyr addysg, cynorthwywyr dosbarth a gweithwyr cymdeithasol, mae’r radd seicoleg ôl-raddedig hyblyg hon yn addas ar gyfer unrhyw un sy’n gweithio’n agos gyda phlant a phobl ifanc mewn lleoliadau addysgol a lleoliadau eraill. Bydd eich astudiaethau yn datblygu sgiliau craidd a dealltwriaeth ddofn ar draws pynciau fel anhwylderau ymddygiad, datblygiad y glasoed a phlentyn, prosesau gwybyddol, anghenion dysgu ychwanegol, asesiadau clinigol a seicometrig, a llawer mwy.