Pwysigrwydd yr amgylchedd dysgu i blant ifanc

Mae babanod a phlant ifanc yn ffynnu mewn amgylcheddau dysgu o ansawdd da. O feithrinfeydd i ysgolion coedwig, rydym yn edrych ar ba elfennau sy’n mynd i’r amgylcheddau dysgu blynyddoedd cynnar gorau a pha fuddion a ddaw yn eu sgil.

Pam mae amgylcheddau dysgu plentyndod cynnar yn bwysig?

Mae’r amgylcheddau lle mae babanod a phlant ifanc yn dysgu, yn chwarae ac yn cymdeithasu yn rhan hollbwysig o roi’r sylfaen sydd ei hangen ar blant i fod yn ddysgwyr llwyddiannus am weddill eu hoes. Er mwyn cael y canlyniadau gorau i blant, yn ddelfrydol dylai lleoliadau gael eu dylunio i feithrin plant yn academaidd ac yn gymdeithasol.

Mae amgylchedd dysgu blynyddoedd cynnar o ansawdd uchel yn gymaint mwy na’r pedair wal a’r dodrefn. Y tu hwnt i’r gofod ffisegol, mae hefyd yn cynnwys y pethau sy’n creu’r mannau cymdeithasol a’r amgylchedd tymhorol mewn lleoliadau plentyndod cynnar fel gofal plant gan warchodwr plant, cyn ysgol, meithrinfa neu ysgol gynradd gynnar. Mae amgylcheddau dysgu cynnar hefyd yn cynnwys mannau awyr agored fel gerddi meithrinfeydd a mannau chwarae awyr agored neu ysgolion coedwig.

Yn ôl Birth to five matters, sefydliad sy’n darparu canllawiau anstatudol ar gyfer Cyfnod Sylfaen Blynyddoedd Cynnar (EYFS) llywodraeth y DU.

• Mae plant yn ffynnu mewn amgylcheddau sy’n cefnogi eu hanghenion datblygu unigol ac amrywiol.
• Mae amgylchedd galluogi, h.y. man lle gall plant ifanc ddatblygu, tyfu a ffynnu, yn cynnig sicrwydd, cysur, dewis, ymgysylltiad a chyfle i blant.
• Mae plant yn dysgu orau pan gânt y cyfle i symud, actio, creu, dychmygu, dangos annibyniaeth a gweithio gydag eraill.

Ystyriaethau dylunio ar gyfer amgylcheddau dysgu plentyndod cynnar

 “Mae’r ffordd y mae’r amgylchedd ffisegol yn cael ei ddylunio a’i ffurfweddu yn dylanwadu ar sut mae plant yn teimlo, yn gwneud pethau ac yn ymddwyn. Mae amgylchedd ffisegol yr ystafell ddosbarth yn caniatáu twf a datblygiad trwy weithgareddau a deunyddiau mewn mannau chwarae diffiniedig. Mae trefniant ystafell ar gyfer gweithgaredd chwarae yn chwarae rhan bwysig yn rhyngweithio cymdeithasol ac ieithyddol myfyrwyr. Gall ystafelloedd dosbarth sydd wedi’u cynllunio’n wael achosi aflonyddwch a rhyngweithio cymdeithasol negyddol ymhlith myfyrwyr a/neu rhwng myfyrwyr a’r athro,” dywed Marlynn Clayton a Mary Beth Forton yn eu llyfr ‘Classroom spaces that work.’

Ymhellach, dim ond un dimensiwn i’w ystyried yw’r amgylchedd ffisegol. Dywed Dr Christina Counts, Is-lywydd Addysg MiEN, fod tair prif elfen i amgylcheddau dysgu – nid yn unig y ffisegol, ond hefyd y cymdeithasol a’r tymhorol, ac mae gan bob un ei set ei hun o ystyriaethau.

Amgylchedd ffisegol

Dyma osodiad a chynllun cyffredinol y gofod y mae plant yn dysgu ynddo. Mae gofod wedi’i ddylunio’n dda yn drefnus, yn gyfforddus ac yn ddymunol, ac yn rhoi ymdeimlad o berthyn a lles. Dylai gymryd i ystyriaeth ddodrefn, gorchuddion llawr fel matiau chwarae, waliau a rhanwyr ystafelloedd ac efallai hyd yn oed technolegau wedi’u gosod yn barod. Dylai’r dodrefn adlewyrchu maint, galluoedd corfforol ac anghenion y plant a fydd yn eu defnyddio, gyda chymysgedd o gadeiriau cefn safonol, dodrefn uchder addasadwy ar gyfer gwahanol grwpiau oedran, opsiynau seddi meddal fel bagiau ffa ac opsiynau seddi llawr. Dylid hefyd ystyried mannau dysgu gweithredol i gynnig amrywiaeth o ffyrdd o ddiwallu gwahanol anghenion dysgu, o un i un i weithgareddau grŵp bach annibynnol i sesiynau dosbarth cyfan.

Amgylchedd cymdeithasol

Mae amgylchedd cymdeithasol da yn caniatáu i blant gymysgu a rhyngweithio â’u cyfoedion, eu hathrawon ac aelodau’r teulu. Dylai rhannau cymdeithasol ystafell ddosbarth gefnogi amrywiaeth o’r rhyngweithiadau hyn yn yr ystafell ddosbarth. Mae cyfeiriad y gofod, ei hyblygrwydd a’r deunyddiau a’r gweithgareddau sy’n hybu rhyngweithio i gyd yn bwysig yma.

Er enghraifft, bydd y ffordd y mae desgiau neu fyrddau wedi’u cyfeirio yn gosod y naws ar gyfer rhyngweithio o ddydd i ddydd rhwng plant – yn wynebu ei gilydd ar gyfer cydweithio, wedi’u clystyru ar gyfer gwaith grŵp llai neu wedi’u gosod mewn rhesi i ganolbwyntio ar weithgareddau dosbarth cyfan neu waith annibynnol. Mae dodrefn symudol yn cadw pethau’n hyblyg ac yn caniatáu i’r gofod gael ei ad-drefnu ar gyfer gwahanol weithgareddau a chyflwyniadau ar gyfer gwahanol gynulleidfaoedd a dibenion.

Mae’r eitemau a’r gweithgareddau sydd ar gael hefyd yn allweddol i ddylunio gofod sy’n cwrdd â diddordebau ac anghenion cymdeithasol plant unigol, boed yn ofod gwneud ar gyfer datblygu sgiliau echddygol manwl, ardal chwarae rydd ar gyfer datblygu sgiliau cymdeithasol a gemau dychymyg, cornel ddarllen ar gyfer dysgu annibynnol neu siop chwarae neu gegin ar gyfer chwarae dramatig, cymryd tro a rhannu.

Amgylchedd dros dro

Yr amgylchedd tymhorol yw amseriad, dilyniant a hyd arferion a gweithgareddau sy’n digwydd mewn lleoliadau dysgu blynyddoedd cynnar. Mae amgylcheddau dros dro yn ymwneud â sut mae’r gofod yn cael ei ddefnyddio’n effeithiol bob dydd, o arferion ac amserlenni i’r gweithgareddau. Dylai amserlenni ystafelloedd dosbarth a ‘swyddi’ plant megis clirio’r platiau amser cinio neu dacluso’r teganau, gael eu harddangos yn glir fel bod plant bob amser yn gallu cael gafael ar y wybodaeth sydd ei hangen arnynt, a dylid sicrhau bod y mannau gwaith a’r cyflenwadau sydd eu hangen yn hygyrch.

Pwysigrwydd chwarae awyr agored

Mae treulio amser mewn amgylcheddau awyr agored o fudd i blant trwy gynnig profiadau dysgu unigryw iddynt, megis:

• gweld pethau ymhellach ac arsylwi ar y gorwel mewn mannau agored
• profi ysgogiadau synhwyraidd y byd naturiol, megis synhwyrau gwynt a diferion glaw, cyffwrdd â deunyddiau naturiol fel dail, cerrig a mwd, clywed synau natur a phrofi newidiadau mewn golau naturiol
• trin eitemau rhydd ac adnoddau amlbwrpas eraill
• cymryd rhan mewn chwarae egnïol, llawn risg priodol ac antur
• bod yn fwy egnïol yn gorfforol
• gwneud synnwyr o’r byd, a dysgu gofalu am eu hamgylchedd
• mwynhau cyfleoedd ar gyfer chwarae dychmygus a chydweithio ag eraill
• elwa ar ryngweithio mwy hamddenol rhwng gofalwyr/oedolion a phlant sy’n tueddu i ddigwydd wrth chwarae ac archwilio yn yr awyr agored
• arbrofi gyda graddfeydd mwy o ofod, siâp a mesur.

Mae’r Athro Helen Bilton, Ymgynghorydd Addysg ac awdur ‘Playing Outside’ yn disgrifio mwy o fanteision chwarae awyr agored yn seiliedig ar ei degawdau o ymchwil: “Mae rhyddid yn gysylltiedig â’r gofod na ellir ei ailadrodd y tu mewn. Os bydd plant yn teimlo yn gartrefol mewn gofod neilltuol, y mae yn naturiol i’w dysgu yn yr ardal honno; ni ddylai addysg fod yn faich ond yn alwedigaeth bleserus werth chweil. Mae plant sy’n chwarae ac yn dysgu mewn amgylchedd awyr agored i’w gweld yn fwy egnïol, yn cymryd diddordeb, yn llawn cymhelliant ac yn fwy pwrpasol, ac yn datblygu agwedd fwy cadarnhaol at ddysgu.

Yn ail, mae’r amgylchedd lle rydym yn gweithio ac yn chwarae yn effeithio ar ein hemosiynau. Bydd plant yn aml yn llai swil y tu allan, ac yn fwy parod i ymuno â gweithgareddau, siarad a dod o’u cragen. Mewn mannau gorlawn gall ymddygiad plant newid, gall rhai fynd yn fwy ymosodol, tra bod eraill yn mynd yn fwy unig.

Yn drydydd, mae’r awyr agored yn lle perffaith i ddysgu trwy symud, sy’n un o’r pedwar cyfrwng y gall plant ddysgu drwyddo, a’r lleill yn brofiadau chwarae, siarad a synhwyraidd. Mae’r rhain i gyd yn digwydd yn fwy naturiol y tu allan, ond gyda chymaint o le a chymaint o gyfleoedd i symud mewn gwahanol ffyrdd, mae’r lleoliad yn cefnogi dysgu trwy symud yn arbennig o dda.”

Darparu’r amgylchedd dysgu gorau i blant ifanc

Gall addysgwyr medrus y tu ôl i ddysgu’r blynyddoedd cynnar gael effaith ddofn ar blant ifanc, gan roi’r cychwyn gorau iddynt a bod o fudd i’w bywydau yn y dyfodol. Mae addysg lwyddiannus yn gosod y sylfaen ar gyfer addysg barhaus plentyn ar adeg ffurfiannol pan fydd yn dysgu sgiliau emosiynol a chymdeithasol sy’n ei helpu i ryngweithio a bondio â rhieni, athrawon a phlant eraill. Mae’r MA Addysg Plentyndod Cynnar, Ysgol Reolaeth Gogledd Cymru ar gyfer gweithwyr proffesiynol prysur mewn rolau addysg plentyndod cynnar sydd am atgyfnerthu eu profiad gwaith ymarferol gyda theori, offerynnau a thechnegau addysg a phlentyndod cynnar a mireinio eu datblygiad proffesiynol.

Bydd yr MA 100% ar-lein hwn yn eich helpu i gyflawni llwyddiant gyrfa fel ymarferydd mewn addysg plentyndod cynnar. Byddwch yn dysgu cyfuno dealltwriaeth ddofn o theori ac ymarfer addysgol ehangach gyda phrofiad damcaniaethol ac ymarferol o addysg yng nghyd-destun plentyndod cynnar.