Deall ymddygiad pobl

Beth sy’n gwneud i ni wneud yr hyn rydyn ni’n ei wneud? Pam ydyn ni’n gwneud hynny? Ydych chi’n optimist, yn besimist, yn berson ymddiriedus neu’n un o’r 30% o’r boblogaeth sy’n cael ei ystyried yn genfigennus? Yma, rydym yn edrych ar y cysyniad diddorol sy’n ymwneud â ni i gyd: ymddygiad dynol.

Beth yw ymddygiad dynol?

Fel y dywedodd Bjork unwaith: “Os byddwch chi fyth yn dod yn agos at berson, ac ymddygiad dynol, byddwch yn barod i gael eich drysu.” Roedd hi’n iawn – mae ymddygiad dynol yn anhygoel o gymhleth. Rydyn ni i gyd yr un mor unigryw â’n holion bysedd, ac mae ein hymddygiad yn cael ei siapio gan ein geneteg, ein hamgylchedd a’n profiadau, ein nodweddion personoliaeth, ein meddyliau, ein teimladau, ein rhagfarnau a llawer o ffactorau eraill sy’n gweithio gyda’i gilydd.

Er nad ydyn ni’n gallu arsylwi’r meddwl yn uniongyrchol, mae popeth rydyn ni’n ei wneud, yn ei feddwl, yn ei deimlo ac yn ei ddweud yn cael ei benderfynu gan weithrediad y meddwl. Felly ymddygiad dynol mewn gwirionedd yw’r data a’r metrigau craidd y tu ôl i wyddor ymddygiad, ac sy’n hanfodol i seicolegwyr yn y byd academaidd sy’n profi eu damcaniaethau am sut mae’r meddwl yn gweithio.

Agorodd y seicolegydd Almaenig Wilhelm Wundt y labordy seicoleg arbrofol cyntaf yn Leipzig yn 1879. Yn ystod y ganrif a hanner ers hynny rydym wedi dysgu llawer iawn am y berthynas rhwng gweithgarwch yr ymennydd, y meddwl ac ymddygiad. Mae ymchwil i ymddygiad dynol wedi rhoi cipolwg defnyddiol i ni ar yr hyn sy’n gwneud i ni wneud yr hyn rydyn ni’n ei wneud, a pham rydyn ni’n ei wneud, y gellir ei ddefnyddio ym mhob man o gadair y seicotherapydd i ystafell y bwrdd.

Beth yw’r pedwar math o ymddygiad dynol?

Yn ôl astudiaeth uchel ei pharch, o ansawdd uchel, yn 2016 a arweiniwyd gan ymchwilwyr o Universidad Carlos III de Madrid, gellir dosbarthu 90 y cant o fodau dynol yn bedwar math sylfaenol o bersonoliaeth: optimistaidd, pesimistaidd, ymddiriedus a chenfigennus.

Defnyddiodd yr astudiaeth gangen o fathemateg o’r enw theori gemau, sy’n edrych ar ymddygiad pobl pan fyddant yn wynebu cyfyng-gyngor ac yn gorfod gwneud penderfyniadau. Roedd yr ymchwil yn cynnwys 541 o wirfoddolwyr a oedd yn gweithio mewn parau. Roedd gan y penderfyniadau yr oedd yn rhaid iddynt eu gwneud – er enghraifft, a ddylid cydweithredu, gwrthwynebu neu fradychu – ganlyniadau gwahanol ac roeddent hefyd yn dibynnu ar yr hyn y penderfynodd y person arall yn y pâr ei wneud.

Datgelodd canfyddiadau’r astudiaeth wybodaeth arwyddocaol am yr hyn y mae pobl yn ei wneud mewn sefyllfaoedd cymdeithasol gwahanol iawn. Yna, datblygodd yr ymchwilwyr algorithm cyfrifiadurol a oedd yn dosbarthu pobl yn ôl eu hymddygiad, a oedd yn eu rhannu’n bedwar grŵp:

• Pobl genfigennus – nad oes ots ganddyn nhw beth maen nhw’n ei gyflawni, cyn belled â’u bod nhw’n well na phawb arall (30% o bobl).
• Optimistiaid – sy’n credu y byddant hwy a’u partner yn gwneud y dewis gorau i’r ddau ohonynt (20% o bobl).
• Pesimistiaid – sy’n dewis yr opsiwn y maen nhw’n credu yw’r lleiaf gwael (20% o bobl).
• Pobl ymddiriedus – cydweithredwyr o’r crud fydd bob amser yn cydweithredu ac nad ydynt yn poeni os ydynt yn ennill neu’n colli (20% o bobl).

Un enghraifft o gyfyng-gyngor a ddefnyddiwyd yn yr astudiaeth oedd y gallai cyfranogwyr hela ceirw gyda’i gilydd, ond pe baent ar eu pen eu hunain, gallent hela cwningod yn unig. Roedd y rhai a oedd yn perthyn i’r grŵp cenfigennus yn tueddu i ddewis hela cwningod oherwydd y byddent o leiaf yn gydradd â’r helwir arall, neu hyd yn oed yn well. Roedd yr optimistiaid yn tueddu i ddewis hela ceirw oherwydd dyna oedd yr opsiwn gorau i’r ddau heliwr. Y pesimistiaid oedd fwyaf tebygol o ddewis hela cwningod oherwydd, drwy wneud hynny, byddent yn sicr o ddal rhywbeth. Yn y cyfamser, byddai helwyr sy’n perthyn i’r grŵp ymddiriedus yn cydweithredu ac yn dewis hela ceirw, heb feddwl ddwywaith.

Datgelodd yr astudiaeth hefyd fod pumed grŵp, heb ei ddiffinio, yn cynrychioli 10%, nad oedd yr algorithm yn yr astudiaeth yn gallu ei ddosbarthu i fath clir o ymddygiad.

Beth am bobl Math A, B, C a D?

Mae dull Madrid yn un o nifer a ddefnyddiwyd i gategoreiddio ymddygiad dynol dros y degawdau. Dull arall yw categorïau personoliaeth Math A, B, C a D sy’n cael eu defnyddio’n eang mewn busnes ac sy’n ceisio cysylltu personoliaeth ag iechyd corfforol.

Disgrifiwyd y cysyniad o bersonoliaeth Math A yn gyntaf nid gan seicolegwyr, ond gan gardiolegwyr, yn y 1950au. Yn ôl y sôn, roeddent yn gweld cysylltiad rhwng clefyd y galon a nodweddion personoliaeth penodol – bod yn frwdfrydig, yn ddiamynedd, yn benderfynol o gystadlu ac ennill ac yn dueddol o gael straen. Cynigiwyd Math B fel y bersonoliaeth oddefgar, fwy hamddenol, sy’n wahanol i Fath A. Yn y 1980au, disgrifiodd yr ymchwilwyr batrwm ymddygiad Math C a oedd yn cynnwys atal anghenion yr unigolyn ac emosiynau negyddol, cydymffurfiaeth, ac amhendantrwydd. Tra bod Math D yn gyfuniad o fod yn ymataliol mewn sefyllfaoedd cymdeithasol a thueddu i brofi emosiynau negyddol.

Sut mae cymhwyso astudiaethau ymddygiad dynol yn y byd go iawn?

P’un a yw’r pandemig wedi effeithio ar ein hiechyd meddwl neu effeithiau niweidiol posibl defnyddio cyfryngau cymdeithasol a ffonau clyfar ar ein lles, mae seicoleg yr un mor bwysig nawr ag erioed ac mae ganddi lawer o gymwysiadau ymarferol yn y byd go iawn. Mae seicoleg yn berthnasol nid yn unig i yrfaoedd mewn seicotherapi neu gwnsela, ond hefyd yn y gwyddorau cymdeithasol, plismona, carchardai a gwasanaethau ieuenctid, yn ogystal ag yn y byd corfforaethol. Yn uniongyrchol neu’n anuniongyrchol, gellir defnyddio seicoleg i helpu i wella bron pob agwedd ar wneud busnes. Er enghraifft:

Cyfeiriadedd y gweithlu – helpu i gynllunio tasgau timau a diffinio eu nodau’n glir.

Datblygiad personol – dod i adnabod anghenion gweithwyr mewn perthynas â’u hyfforddiant, gweithredu’r ymyriadau gorau a datblygu dulliau gweithredu gwahanol i’w helpu i symud ymlaen yn eu rolau a dysgu sgiliau newydd.

Marchnata – fel ymchwil i ddelwedd y cynnyrch neu’r cwmni, ac i ba raddau mae hynny yn cael ei dderbyn gan ddarpar ddefnyddwyr.

Rheoli – diffinio’r rolau a’r cyfrifoldebau sy’n gysylltiedig â phob swydd mewn cwmni a helpu i redeg y gwahanol dimau gwaith mewn cwmni yn effeithiol.  

Dysgwch beth sy’n ysgogi eich cydweithwyr er mwyn i chi allu eu harwain, eu cefnogi a’u cymell

Un o gryfderau allweddol yr arweinwyr a’r rheolwyr mwyaf effeithiol yw eu dealltwriaeth o ymddygiad dynol. Astudiwch MSc Seicoleg Ysgol Reolaeth Gogledd Cymru a byddwch yn dysgu sut i werthuso gwybodaeth a’i chymhwyso i wneud penderfyniadau mwy effeithiol, gan atgyfnerthu eich gallu i gefnogi ac ysgogi cydweithwyr a thimau.

Gellir astudio’r MSc Seicoleg ar-lein cwbl hyblyg unrhyw bryd, unrhyw le, ar unrhyw ddyfais a gallwch ennill cyflog wrth ddysgu gan y byddwch yn astudio ar eich cyflymder eich hun dros 24 mis.

Byddwch yn ennill ehangder a dyfnder gwybodaeth ar draws meysydd craidd a chyfoes seicoleg i gynnig mantais gystadleuol mewn meysydd proffesiynol ac academaidd. Byddwch yn datblygu amrywiaeth o sgiliau y mae cyflogwyr mawr yn chwilio amdanynt fwyfwy, gan gynnwys dadansoddi setiau data, llythrennedd ystadegol a chyfrifiadurol, arfarnu beirniadol, a sgiliau ymchwil. Bydd yr MSc Seicoleg yn eich helpu i symud eich gyrfa i’r lefel nesaf p’un a ydych yn gweithio mewn adnoddau dynol, addysg ac arweinyddiaeth addysgol, rheoli marchnata neu ymchwil i’r farchnad.