Beth yw’r pum cam o ddatblygiad plentyn?

Deallir yn eang bod datblygiad yn ystod plentyndod cynnar yn gosod y sylfeini ar gyfer gweddill bywyd plentyn – o ffurfio perthnasoedd i ffiniau emosiynol i ymddygiad. Dyma pryd mae’r ymennydd dynol ar ei fwyaf derbyngar, ac mae profiadau cynnar yn cael effaith sylweddol ar ffurfio cysylltiadau niwrolegol a gweithrediad yr ymennydd.

Beth yw camau datblygiad plentyn?

Defnyddir camau datblygiad plentyn fel teclyn asesu a thracio i ddilyn cynnydd datblygiadol plentyn o’i enedigaeth hyd at bump oed. Mae pob cam yn cynnwys cerrig milltir datblygiad allweddol – sy’n rhychwantu amrywiaeth o feysydd, megis datblygiad gwybyddol, datblygiad corfforol, datblygiad emosiynol a datblygiad iaith – sy’n helpu i werthuso’n fras a yw plentyn yn cyflawni’r camau neu’r targedau disgwyliedig ar gyfer eu hystod oedran ai peidio.

Mae ennyn dealltwriaeth o’r camau yn hynod ddefnyddiol i addysgwyr blynyddoedd cynnar, athrawon, rhieni a gofalwyr, ac unrhyw un sy’n ymwneud â chefnogi plant ifanc i ddysgu a datblygu’n effeithiol. Mae’r camau’n bwysig gan eu bod yn tynnu sylw at feysydd lle gallai fod angen mwy o gymorth ar blentyn os ydynt am gyflawni eu canlyniadau unigol gorau. Er gwaethaf hyn, mae ymchwil yn dangos mai dim ond 25% o rieni sy’n cydnabod pwysigrwydd y pum mlynedd gyntaf, ac mae hyfforddiant athrawon yn aml yn methu â chynnwys y blynyddoedd cynnar mewn digon o ddyfnder.

Dyma bum cam datblygiad plentyn:

1. Newydd-anedig
2. Baban
3. Plentyn Bach
4. Oedran Cyn-ysgol
5. Oedran ysgol

Gadewch i ni edrych ar bob cam – a’i gerrig milltir datblygiadol cysylltiedig mewn perthynas â sgiliau corfforol, sgiliau gwybyddol, sgiliau emosiynol a sgiliau cymdeithasol – yn fwy manwl, yn ogystal â’r anableddau datblygiadol y gellir eu tystiolaethu.

Newydd-anedig (0-3 mis)

Bydd plentyn yn ei fis cyntaf yn arddangos ymatebion awtomatig i ysgogiadau allanol.

Cerrig milltir allweddol ar gyfer cyfnod datblygu’r newydd-anedig:

• Corfforol: Mae’n symud y breichiau a’r coesau, yn rhoi’r dwylo i’r geg, yn agor ac yn cau dyrnau, yn sugno ac yn llyncu.
• Gwybyddol: Mae’n cydnabod llais gofalwyr, yn tracio teganau yn weledol, yn cadw ffocws ar berson neu deganau.
• Emosiynol: Mae’n edrych ar y person sy’n siarad â nhw, yn tawelu wrth gael ei siglo neu ei gysuro, gall cyffyrddiad gofalwr ei gysuro, yn gyffredinol hapus pan nad yw’n llwglyd neu’n flinedig.
• Cymdeithasol: Mae’n gwenu, yn defnyddio gwahanol gri ar gyfer gwahanol anghenion, yn gwneud cyswllt llygad, yn mwynhau rhyngweithio ag eraill.

Gall anableddau datblygiadol yn y grŵp oedran newydd-anedig gynnwys spina bifida, syndrom alcohol y ffetws, ac anhwylderau genetig.

Babanod (3-12 mis)

Mae plant yn y cyfnod babandod yn datblygu galluoedd newydd yn gyflym yn ystod y flwyddyn gyntaf.

Cerrig milltir allweddol ar gyfer datblygiad babanod:

• Corfforol: Mae’n cropian, yn eistedd heb gefnogaeth am sawl munud, yn sefyll heb gymorth, yn gallu gweld yn iawn, yn codi gwrthrychau, yn codi pethau i’w geg, yn rholio oddi ar ei stumog i’w gefn, yn gallu stacio teganau, rhoi eitemau mewn cynwysyddion, yn defnyddio ei ddwylo i chwarae gyda’i draed, yn ceisio bwydo ei hun, yn bwyta bwydydd o wahanol dewychedd.
• Gwybyddol: Adnabod enw, dilyn cyfarwyddiadau sylfaenol, chwarae mwy o gemau, yn deall rhai geiriau bob dydd, yn ymwybodol o gerddoriaeth, yn cydnabod parhauster pethau (cysyniad a ddatblygwyd gan Jean Piaget) ac i ba bwrpas y mae pethau’n cael eu defnyddio, yn defnyddio pethau yn gywir, yn troi i gyfeiriad lleisiau.
• Emosiynol: Mae ganddo amrywiaeth o symudiadau ac ystumiau wyneb, mae’n adnabod wynebau cyfarwydd, yn dangos hoffter o bobl gyfarwydd, yn chwerthin a gweiddi i arddangos emosiwn, yn mwynhau gweithgareddau dyddiol/arferol fel amser ymolchi, dangos beth mae’n ei hoffi a ddim yn ei hoffi, yn ofidus pan mae pobl eraill wedi cynhyrfu, gall ddangos pryder gwahaniad, mae’n mwynhau rhoi a derbyn mwythau.
• Cymdeithasol: Rhoi ei freichiau i fyny i gael ei godi, dilyn gorchmynion ac ystumiau, yn deall y gair ‘na’, yn cyfathrebu drwy bwyntio a gwneud ystumiau, yn prepian, yn cŵan ac yn defnyddio gwahanol synau i ddenu sylw, yn chwarae mwy o gemau – fel peek-a-boo, yn gwrando ar leisiau hyd yn oed pan nad yw’n gweld pobl.

Gall datblygiad arafach na’r disgwyl mewn babandod ddynodi syndrom Down, parlys yr ymennydd neu anableddau datblygiadol eraill.

Plant Bach (1-3 oed)

Mae mwy o alluoedd cyfathrebu a chorfforol yn caniatáu i blant bach ddechrau archwilio’r byd yn fanylach.

Cerrig milltir allweddol ar gyfer datblygiad plant bach:

• Corfforol: Mae’n cerdded, â mwy o gydbwysedd, yn bwyta bwydydd gydag aelodau eraill o’r teulu gyda llai o lanast, yn gallu tynnu eu sanau eu hunain, mwy o hyder yn chwarae y tu allan, yn gallu sefyll ar un goes, gwneud marciau ar bapur gyda chreonau, troi tudalennau llyfrau, dringo grisiau ac eitemau o ddodrefn, gollwng llai wrth yfed, taflu a chicio peli, modelau siapiau o does, yn gallu gwisgo eu hunain (ond efallai y bydd yn cael trafferth gyda botymau ac ati), gall ddefnyddio poti neu doiled gyda/heb gymorth.
• Gwybyddol: Yn dweud ei air cyntaf, yn pwyntio at rannau o’r corff os gofynnir iddynt wneud hynny, yn dilyn cyfarwyddiadau syml, yn dweud hyd at 50 gair ac yn defnyddio brawddegau byr, yn mwynhau chwarae stomplyd, yn pwyntio at bobl a phethau os gofynnir iddynt wneud hynny, yn gofyn cwestiwn, yn gwybod ei enw ei hun, yn cadw eitemau, yn sgriblo a thynnu llinellau a chylchoedd, yn cydweddu siapiau a meintiau, yn deall ceisiadau dwy ran.
• Emosiynol: Yn adnabod ei hun mewn drych, yn hoffi gweadau gwahanol, yn taflu pethau i ddangos nad yw’n hoffi rhywbeth, yn mynegi teimladau a hoffterau/cas bethau, yn defnyddio ystumiau i ddenu sylw, yn strancio wrth i deimladau gael eu profi.
• Cymdeithasol: Mae ganddo ffefrynnau, yn datblygu geirfa fwy, â diddordeb mewn chwarae gydag eraill, yn deall hyd at 200 o eiriau, yn dysgu rhannu, copïo gweithgareddau ac ystumiau gofalwyr.

Gellir sgrinio plentyn ar gyfer awtistiaeth pan mae rhwng 18-24 mis os oes gan ofalwr neu weithiwr gofal iechyd proffesiynol unrhyw bryderon sy’n ymwneud â datblygiad y plentyn yn ystod y cyfnod hwn.

Cyn-ysgol (3-4 oed)

Yn yr oedran hwn, bydd plant yn gyffredinol yn gofyn llawer o gwestiynau wrth iddynt ddarganfod ac archwilio’r byd o’u cwmpas.

Cerrig milltir allweddol ar gyfer y cyfnod datblygu cyn-ysgol:

• Corfforol: Mae’n rhedeg, yn defnyddio teganau olwynion fel beic tair olwyn, yn dringo grisiau gyda mwy o hyder, yn defnyddio dwylo gyda mwy o gywirdeb, yn defnyddio cyllell a fforc, yn defnyddio toiled gyda mwy o hyder.
• Gwybyddol: Mae’n cyfrif o 1-10, yn dilyn setiau hirach o gyfarwyddiadau, yn canolbwyntio ar un gweithgaredd er bod pethau’n tynnu ei sylw, yn cydweddu lliwiau, ac mae’r cof yn gwella.
• Emosiynol: Yn gwybod eu hoedran eu hunain, yn siarad am eu teimladau eu hunain, yn gartrefol yn absenoldeb rhieni/gofalwyr, yn dewis eu dillad eu hunain.
• Cymdeithasu: Chwarae gyda theganau gwahanol, yn defnyddio brawddegau, yn chwarae’n hapus ar eu pennau eu hunain neu gydag eraill, yn cymryd rhan mewn gweithgareddau grŵp.

Oedran ysgol (4-5 oed)

Erbyn cyrraedd oedran ysgol, mae plant yn gyffredinol yn tyfu’n fwy hyderus, annibynnol a galluog.

Cerrig milltir allweddol ar gyfer y cyfnod datblygu oedran ysgol:

• Corfforol: Yn gallu defnyddio sgiliau echddygol manwl megis rhoi gleiniau ar edau a defnyddio siswrn, mae sgiliau tynnu llun yn datblygu, mae sgiliau echddygol bras yn amlwg mewn sgiliau pêl a chydbwysedd.
• Gwybyddol: Yn defnyddio brawddegau mwy cymhleth, didoli eitemau i gategorïau, yn gyfarwydd â threfnau, darllen a deall yn fwy datblygedig, yn deall be sy’n iawn a be sydd ddim.
• Emosiynol: Mae’n deall rhesymu syml, yn datblygu dychymyg trwy chwarae, yn deall jôcs ac yn datblygu eu synnwyr digrifwch eu hunain, yn gallu setlo eu hunain i gysgu.
• Cymdeithasol: Yn mwynhau gwneud ffrindiau, dechrau sgyrsiau, dangos diddordeb mewn eraill.

Os yw plentyn oed ysgol yn cael anawsterau canolbwyntio a’i sylw’n cael ei dynnu’n gyson, gallai fod yn arwydd o ADHD.

Beth sy’n digwydd os nad yw plentyn yn cyrraedd cerrig milltir datblygiadol?

Mae plant yn tyfu, yn dysgu ac yn datblygu ar eu cyflymder eu hunain – ac ni fydd yr hyn y mae rhai plant yn gallu ei wneud yr un peth i eraill. Fodd bynnag, pan na fodlonir targedau datblygu allweddol, gall fod yn arwydd o ffactorau sylfaenol sy’n effeithio ar gynnydd plentyn; Er enghraifft, efallai bod ganddynt Anghenion Addysg Arbennig (AAA). Mae’n bwysig nodi nad yw hyn bob amser yn wir, ac y gall ystod eang o ffactorau achosi oedi datblygiadol.

Os ydych chi’n poeni am dwf neu ddatblygiad plentyn, mae’n bwysig siarad â meddyg neu bediatregydd rhag ofn y bydd angen ymyrraeth gynnar, er enghraifft therapi corfforol, therapi lleferydd neu therapi galwedigaethol.

Defnyddio gwybodaeth am ddatblygiad plentyndod cynnar i gefnogi plant wrth iddynt dyfu

Dysgwch sut i gefnogi anghenion amrywiol plant a phobl ifanc gyda rhaglen MSc Seicoleg Addysgol ar-lein Ysgol Reolaeth Gogledd Cymru .

Os ydych chi’n barod i symud ymlaen i rolau uwch mewn arweinyddiaeth addysgol neu os ydych am wella’ch ymarfer presennol, ein cwrs hyblyg yw’r dewis delfrydol. Yn ogystal â chael mewnwelediad manwl i rôl seicolegydd addysg, byddwch yn archwilio sylfeini seicolegol datblygiad plant ac ymarfer addysgol. Bydd eich dysgu yn cynnwys seicoleg fforensig, datblygiad babanod hyd at ddatblygiad glasoed, anghenion dysgu ychwanegol ac anableddau, asesiadau clinigol a seicometrig, anhwylderau ymddygiad a mwy.