Sut i adnabod a chefnogi anhwylderau ymddygiad plentyndod

Mae’r cyfnod o fabandod i lencyndod yn gyfnod trawsnewidiol, ac ni fydd pob plentyn yn mynd trwy’r cyfnodau datblygiadol hollbwysig hyn heb ddod ar draws rhai problemau ar hyd y ffordd. Bydd llawer o blant – o bryd i’w gilydd – yn mynd yn ddadleuol, yn wrthwynebol, yn herfeiddiol, yn ddig, neu hyd yn oed yn ymosodol; mewn gwirionedd, er y gallant ddangos unrhyw nifer o ymddygiadau annifyr, nid yw hyn o reidrwydd yn golygu eu bod yn dangos arwyddion o anhwylder sylfaenol.

Fodd bynnag, nid yw bob amser yn hawdd nodi a yw plentyn yn mynd trwy gyfnod – neu’n delio â rhywbeth mwy arwyddocaol sy’n effeithio ar ei emosiynau, ei deimladau neu ei ymddygiad.

Beth yw rhai anhwylderau ymddygiad plentyndod gwahanol?

Mae amrywiaeth o anhwylderau ymddygiad sy’n perthyn i gategorïau fel anhwylderau gorbryder, anhwylderau emosiynol a hwyliau, anhwylderau ymddygiad aflonyddgar, anhwylderau datblygiad treiddiol ac anhwylderau datgysylltiad.

Yn ôl adroddiadau gan y GIG a NICE, anhwylderau ymddygiad ac ymddygiad gwrthgymdeithasol cysylltiedig arferai gael eu hystyried yn flaenorol fel y problemau meddyliol ac ymddygiadol mwyaf cyffredin ymhlith plant a phobl ifanc, fodd bynnag mae data mwy diweddar yn awgrymu bod anhwylderau emosiynol ac anhwylderau ymddygiad yr un mor gyffredin.

Mae enghreifftiau o anhwylderau emosiynol ac ymddygiad cyffredin sy’n effeithio ar blant oedran ysgol yn cynnwys:

• Anhwylder Herfeiddiol Gwrthwynebol (ODD)
• Anhwylder Diffyg Canolbwyntio a Gorfywiogrwydd (ADHD)
• Anhwylder Ymddygiad (CD)
• Anhwylder Gorfodaeth Obsesiynol (OCD)
• Anhwylder Sbectrwm Awtistiaeth (ASD)
• Anhwylder Pryder
• Anhwylder Deubegwn
• Anhwylder Straen Wedi Trawma (PTSD)

Er nad yw’r union achosion yn hysbys, mae nifer o ffactorau risg yn gysylltiedig ag anhwylderau ymddygiadol mewn plant .

• Rhyw. Ni all arbenigwyr nodi a yw’n enetig neu’n gysylltiedig â chymdeithasu, ond mae bechgyn yn llawer mwy tebygol o ddioddef o anhwylderau ymddygiadol na merched.
• Cyfnod beichiogrwydd a genedigaeth. Gall ffactorau fel pwysau geni isel, genedigaeth gynamserol ac anawsterau yn ystod beichiogrwydd effeithio ar ymddygiad plentyn yn ddiweddarach mewn bywyd.
• Anian. Mae plant sy’n arddangos ymddygiad problemus – er enghraifft, bod yn ymosodol, yn gyfnewidiol neu’n anodd eu rheoli – o oedran ifanc mewn mwy o berygl o ddatblygu anhwylderau ymddygiadol.
• Bywyd teulu. Mae achosion o anhwylderau ymddygiadol yn fwy tebygol o ddigwydd mewn lleoliadau teuluol problemus, megis y rheini sy’n cynnwys sgiliau rhianta gwael, cam-drin sylweddau, trais domestig neu dlodi.
• Anawsterau dysgu. Mae problemau gyda darllen ac ysgrifennu yn aml yn gysylltiedig â phroblemau ymddygiad.
• Anableddau deallusol. Mae plant ddwywaith yn fwy tebygol o fod ag anhwylder ymddygiad os oes ganddynt anabledd deallusol.
• Datblygiad yr ymennydd. Mewn achosion o blant ag ADHD, mae ymchwil yn dangos bod rhannau o’r ymennydd sy’n rheoli sylw yn llai gweithgar.

Beth yw symptomau anhwylderau ymddygiad mewn plant?

Nid yw strancio achlysurol, gwrthod eistedd yn llonydd a cholli tymer rhwystredig tymor byr yn arwydd awtomatig o anhwylder emosiynol neu ymddygiad – maent i gyd yn fathau normal iawn o ymddygiad y gall plant eu harddangos wrth iddynt dyfu a datblygu. Fodd bynnag, os yw ymddygiad aflonyddgar yn ddifrifol, yn parhau am fwy na chwe mis, neu’n anghyffredin i oedran y plentyn, gallai ddangos bod ganddynt anhwylder emosiynol neu ymddygiadol. Yn ogystal, mae anhwylderau ymddygiad yn debygol o gael effaith negyddol ar berthnasoedd gyda ffrindiau ac aelodau o’r teulu, yn ogystal â pherfformiad yn yr ysgol.

Mae’n anghyffredin i blentyn dan bump oed gael diagnosis o anhwylder ymddygiadol. Serch hynny, gall plant ifanc ddangos symptomau anhwylder y gellir ei ddiagnosio ymhellach ymlaen.

Mae symptomau anhwylder ymddygiadol y gall gofalwyr gadw llygad amdanynt yn cynnwys:

• newidiadau dirfawr mewn personoliaeth neu ymddygiad
• diffyg sylw eithafol, byrbwylltra a bod yn aflonydd
• pryderon dwys sy’n effeithio ar weithgareddau dyddiol
• anawsterau wrth drin rhwystredigaeth
• pyliau tymer aml neu strancio
• teimladau o dristwch, ofn, pryder, annifyrrwch neu ddicter
• gelyniaeth gyson tuag at bobl mewn awdurdod
• enciliad cymdeithasol ac ynysu
• dweud celwydd neu ddwyn
• mynd i ymladd a dadlau corfforol yn aml
• difrodi neu ddinistrio eiddo
• newidiadau mewn archwaeth
• niweidio neu fygwth niweidio eu hunain neu eraill
• dirywiad mewn perfformiad ysgol.

Mewn glasoed, gall symptomau hefyd gynnwys ysmygu cynnar, yfed, defnyddio cyffuriau neu weithgaredd rhywiol, ac esgeuluso hylendid personol ac ymddangosiad.

Er bod yr ymddygiadau hyn yn aml yn peri cryn bryder, yn rhwystredig ac yn straen, mae arbenigwyr iechyd meddwl yn datgan pwysigrwydd peidio cyffroi, dangos empathi, amynedd ac agwedd gydweithredol wrth gefnogi plant â phroblemau iechyd meddwl.

Mae gwybod pryd, a phwy, i ofyn am gyngor yn allweddol. Mae cyfoeth o adnoddau ar gael pe bai angen rhagor o wybodaeth arnoch am anhwylderau ymddygiad penodol, megis Cronfa ddata Ffeithiau i Deuluoedd yr American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. Wrth gwrs, fe’ch cynghorir hefyd i ofyn am atgyfeiriad at weithiwr iechyd meddwl proffesiynol, meddyg teulu neu bediatregydd am gyngor a chymorth pellach os bydd ymddygiad plentyn yn peri pryder.

Dim ond gweithiwr proffesiynol cymwys – fel seicolegydd neu seiciatrydd – all wneud diagnosis o anhwylder ymddygiad. Mae diagnosis yn gofyn am werthusiad proffesiynol sy’n ystyried symptomau, hanes meddygol a chefndir. Mae cael tystebau ac adroddiadau gan athrawon, gweithwyr cymdeithasol a gofalwyr eraill yn helpu i greu darlun llawnach o ymddygiad plentyn.

Beth yw triniaethau cyffredin ar gyfer anhwylderau ymddygiad plentyndod?

Pa bynnag anhwylder ymddygiadol y mae plentyn yn cael trafferth ag ef, mae gwneud y gorau – yn yr ysgol a’r cartref – i gefnogi ei iechyd a’i les corfforol a meddyliol yn hollbwysig.

Mae amrywiaeth o opsiynau triniaeth ac ymyriadau a all helpu plentyn i reoli ei anhwylder a’i symptomau. Po gyflymaf y bydd plentyn yn cael diagnosis a chynllun triniaeth, y cyflymaf y gellir rhoi mesurau ar waith i gefnogi ei iechyd, ei les a’i ddatblygiad. Er y bydd manylion unrhyw gynllun yn dibynnu ar sefyllfa unigryw’r plentyn a’r anhwylder y mae’n dioddef ohono, mae triniaethau defnyddiol yn gyffredinol yn cynnwys therapi teulu – gan fod anhwylderau’n effeithio ar bawb, hyfforddiant rhieni i ddelio â’r materion ymddygiadol, ymyriadau sy’n hybu eu hunan-barch, bod yn ystyriol o ffactorau straen penodol, a chefnogaeth i gadw at eu cynllun.

Ennill y sgiliau i gefnogi plant a phobl ifanc ag ystod eang o anhwylderau ymddygiad

Ydych chi’n angerddol am helpu plant â phroblemau emosiynol, ymddygiadol ac ymddygiad?

Datblygwch eich ymarfer ystafell ddosbarth a phroffesiynol i roi’r dechrau gorau mewn bywyd i blant gyda rhaglen ar-lein MSc Seicoleg Addysgol Ysgol Reolaeth Gogledd Cymru.

Os oes gennych ddiddordeb mewn defnyddio arbenigedd ac offerynnau seicolegol i drawsnewid profiadau addysgol, ac yn barod i fynd â’ch gyrfa i’r lefel nesaf, gall ein cwrs hyblyg eich helpu i gyflawni eich nodau. Yn ogystal ag archwilio rôl y seicolegydd addysg, byddwch yn astudio’r egwyddorion allweddol sy’n sail i ddysgu a datblygu ac ystod eang o bynciau arbenigol yn cynnwys anghenion dysgu ychwanegol, anhwylderau ymddygiad, asesiadau seicolegol, seicoleg fforensig, a mwy.